به گزارش مشرق، از پله برقی پیاده می‌شود. چندقدمی برمی‌دارد و آهسته آهسته به سمت یکی از صندلی‌های سالن مترو حرکت می‌کند. رنگ و رو ندارد. کمی عرق سرد روی پیشانی‌اش نشسته و مرتب پلک‌هایش را بهم فشار می‌دهد. مشخص است که حالش خوب نیست... حال و روزش توجه برخی از افراد حاضر در سالن را به خودش جلب کرده است. یکی از خانم‌های حاضر در جمع از او می‌پرسد: « خانم! حالتان خوب است؟» او با صدایی ضعیف و لرزان پاسخ می‌دهد: «خوب نیستم. قندخونم افتاده. انسولین زدم اما وقت نکردم چیزی بخورم...»
همه به افراد دیابتی می‌گویند چیزی نخور تا قندت بالا نرود. اما افت قندخون از افزایش آن هم خطرناک‌تر است. دیابت تنها بیماری است که به صورت مستقیم با نحوه خورد و خوراک و برنامه غذایی افراد ارتباط دارد. برخلاف تصور همه، دیابتی‌ها باید به صورت مرتب غذا بخورند و هرگز گرسنه نمانند.
به گفته یک متخصص تغذیه و رژیم درمانی، بیماران دیابتی برخلاف افراد عادی به جای سه وعده باید روزی شش وعده غذایی داشته باشند. زیرا بیماران دیابتی از داروهای مختلف ضددیابت به صورت خوراکی و تزریقی استفاده کرده و در صورت استفاده نکردن از مواد غذایی به اندازه کافی دچار افت قند شدید می‌شوند. اما اینکه چه خوراکی‌هایی بخورند و چه مواد غذایی را از برنامه غذایی‌شان حذف کنند، بسیار اهمیت دارد.
در خصوص بایدها و نبایدهای برنامه غذایی دیابتی‌ها و خطرات ناشی از افت قندخون در افراد دیابتی با سروناز علی‌عسگری متخصص تغذیه و رژیم درمانی به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
در ادامه شرح این گفت‌وگو را می خوانید:
خانم دکتر! به طور کلی بیماری دیابت به چند دسته تقسیم شده و بیشترین موارد ابتلا در جهان برای کدام نوع است؟
به طور کلی چهار دسته دیابت نوع ۱، نوع ۲، دیابت مغزی و دیابت بارداری وجود دارد. در حال حاضر دیابت نوع ۱ و نوع ۲ بیشترین آمار ابتلا را در جهان به خود اختصاص داده‌اند. در اغلب موارد مبتلایان به دیابت نوع ۱ در سنین کودکی و به صورت ژنتیکی به این بیماری مبتلا می‌شوند، که این دسته از افراد دیابتی به بیماران وابسته به انسولین هم معروف هستند. البته این بیماران می‌توانند با تزریق انسولین یک زندگی عادی داشته باشند و علائم دیابت در ظاهر آنها مشخص نیست. البته گفتنی است که این افراد بلافاصله پس از تزریق انسولین باید یک میان وعده دارای کربوهیدرات مصرف کنند تا دچار افت شدید قندخون نشوند.
اما دیابت نوع ۲ «دیابت شیرین یا غیروابسته به انسولین»، بیشتر در سنین بالای ۴۰ سال اتفاق می‌افتد. البته ژنتیک هم در ابتلا به این نوع از دیابت هم مؤثر است اما اثرات محیطی و سبک زندگی افراد بیشترین نقش را در ابتلا به این بیماری دارد.
چرخه معیوب دیابت و سایر بیماری‌های متابولیک
کدام بیماری‌ها دیابت را تشدید می‌کند؟
بیماری‌های متابولیکی مانند فشارخون، کبدچرب، مشکلات قلبی و عروقی و... از جمله بیماری‌هایی هستند که می‌توانند در تشدید دیابت مؤثر باشند. البته لازم به ذکر است که در برخی از مواقع هم دیابت در ابتلا به این بیماری‌ها نقش داشته و یک چرخه معیوب در میان بیماری‌های متابولیک وجود دارد.
همچنین یکی از مواردی که در ابتلا به دیابت نقش پررنگی دارد چاقی و اضافه وزن است. بنابراین افراد مبتلا به دیابتی که دچار اضافه وزن هستند، حتما باید با رژیم غذایی مناسب و فعالیت فیزیکی وزن خود را کاهش دهند.
بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ چه نوع تغذیه‌ای باید داشته باشند؟
مصرف مواد غذایی شیرین «دارای قند ساده» باید در رژیم غذایی این دسته از افراد کاهش پیدا کند. اینکه این دسته از افراد چه نوع مواد قندی را می‌توانند مصرف کنند و چه نوع خوراکی‌های قندی را باید از برنامه غذایی‌شان حذف کنند، یکی از چالش‌هایی است که همیشه افراد دیابتی با آن مواجه بوده‌اند.
بسیار شنیده‌ایم که می‌گویند افراد دیابتی نباید از مواد نشاسته‌ای استفاده کنند. بله این حرف درست است اما نه درباره هر نوع نشاسته‌ای. اگر کربوهیدراتی که مبتلایان به دیابت نوع ۲ استفاده می‌کنند، از نوع کربوهیدرات پیچیده مانند غلات سبوسدار باشد، مصرف به اندازه آن هیچ مشکلی برای افراد دیابتی ایجاد نخواهد کرد.
بنابراین مبتلایان به دیابت نوع ۲ می‌توانند در میان وعده‌های مختلف از کربوهیدرات‌های پیچیده مانند ماکارونی سبوسدار، نان سبوسدار، آرد سبوسدار و به طور کلی تمام موادغذایی و نشاسته‌ای که سبوس موجود در آن گرفته نشده باشد، استفاده کنند.
دیابتی‌ها؛ مصرف میان وعده را جدی بگیرند
چرا میان‌وعده در برنامه غذایی دیابتی‌های نوع ۲ اهمیت دارد؟
افراد دیابتی از نظر مصرف دارو به دوسته تقسیم می‌شوند. یک دسته از دیابتی‌ها داروهای خود را به شکل خوراکی «قرص» و دسته دیگر به صورت تزریقی «انسولین» مصرف می‌کنند. افرادی که از داروهای مخصوص کاهش قندخون مانند متفورمین، گلی‌کلازید، زیپمت و... استفاده می‌کنند، ممکن است بلافاصله پس از مصرف دارو دچار افت شدید قندخون شوند بنابراین مصرف میان وعده‌ها برای افراد دیابتی بسیار اهمیت دارد.
افراد دیابتی باید مصرف میان‌وعده را جدی بگیرند. چه فرد دیابتی به صورت خوراکی و چه به صورت تزریقی دارو مصرف کند و به اندازه کافی از مواد خوراکی استفاده نکند، دچار افت ناگهانی قندخون می‌شود. کلا افراد دیابتی دچار پرنوشی، پرخوری و پرادراری هستند. احساس گرسنگی در افراد دیابتی بسیار بیشتر از افراد عادی است و نباید اجازه بدهند تا دچار افت قندخون شوند.
کما دیابتی، نتیجه افت قند خون در دیابتی‌ها
علائم و عوارض افت قندخون در افراد دیابتی چیست؟
بی‌حالی، لرزش بدن، احساس ضعف و... از جمله علائم افت قندخون در افراد دیابتی است که از قندخون بالا هم برای افراد خطرناک‌تر است. چون که ممکن است فرد را دچار اغما یا کمای دیابتی کند. به همین علت سه وعده غذایی اصلی و سه میان وعده برای افراد دیابتی واجب است. اگر افراد عادی روزی سه وعده غذا مصرف می‌کنند، این افراد باید روزی شش وعده اما در حجم کم از مواد غذایی استفاده کنند.
چرا دیابتی‌های وابسته به انسولین دچار ضعف و بی‌حالی می‌شوند؟
زمانی که بیماران دیابتی انسولین مصرف می‌کنند، انسولین برروی گلوکز خون اثرگذاشته و سطح آن را پایین می‌آورد. در نتیجه فرد دیابتی دچار ضعف و بی‌حالی می‌شود. . اما کسانی که انسولین مصرف می‌کنند معمولاً انسولین خود را نیم ساعت قبل از غذا باید تزریق کنند تا در زمان مصرف غذا انسولین اثرکرده باشد. همچنین این دسته از افراد دیابتی هم مانند سایر بیماران مبتلا به این بیماری باید در برنامه غذایی خود از میان وعده‌ها کمک گیرند.
چه میان وعده‌هایی برای افراد دیابتی مناسب است؟
میان وعده‌هایی برای افرا دیابتی مناسب است که از لحاظ قندی، شاخص گلایسمی بالایی نداشته باشند. بالا بودن گلایسمی به این معناست که قندخون با سرعت بیشتری افزایش و گلایسمی پایین یعنی سطح قندخون به صورت آهسته آهسته افزایش پیدا می‌کند.
بعضی از میوه‌ها مانند هنداونه، موز، انبه، خربزه، انگور و... دارای شاخص گلایسمی بسیار بالایی هستند. بنابراین بهتر است افراد دیابتی از میوه‌هایی که شاخص گلایسمی پایینی دارند مانند کیوی، پرتقال، نارنگی در میان‌وعده خود استفاده کنند.
البته گفتنی است که تمامی این خوراکی‌ها، قند مختص به خود را دارند اما اگر افراد دیابتی به تعداد واحدهای مشخصی که متخصص برایشان تعیین می‌کند، از خوراکی‌های حاوی قند استفاده کنند، هیچ مشکلی برایشان ایجاد نخواهد شد. مصرف دو تا سه واحد از میوه‌هایی که دارای شاخص گلایسمی پایینی هستند، می‌تواند برای افراد دیابتی مناسب باشد. همچنین مصرف پروتئین کافی برای افراد دیابتی بسیار حائز اهمیت است.
سفیده تخم‌مرغ، منبع پروتئین دیابتی‌ها
چه مواد پروتئینی برای دیابتی‌ها مناسب است؟
دیابتی‌ها می‌توانند با تغذیه از پروتئین‌های گیاهی مانند حبوبات و پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت، مرغ، تخم مرغ و... پروتئین مورد نیاز خود را دریافت کنند. حبوبات منبع پروتئین گیاهی بسیار مفیدی برای افراد دیابتی هستند که این بیماران می‌توانند در وعده‌های صبحانه و شام از آنها استفاده کنند. به عنوان مثال می‌توانند در یکی از این دو وعده، عدسی یا خوراک لوبیا مصرف کنند.
همچنین افرادی که در مصرف تخم‌مرغ ممنوعیت ندارند «مشکلات قلبی و عروقی ندارند»، می‌توانند از این ماده غذایی مفید در میان‌وعده‌های خود استفاده کنند. سفیده تخم مرغ دارای پروتئین بالایی است و حس سیرکنندگی بسیار خوبی برای این افراد ایجاد می‌کند.
چه نوع سبزیجاتی برای افراد دیابتی مناسب است؟
هرمدل سبزیجات دارای برگ سبز تیره مانند اسفناج، کاهو، کلم و... برای دیابتی‌ها مناسب است. تمام سبزیجات برگ سبز تیره می تواند به اندازه دو تا چهار واحد در برنامه غذایی روزانه افراد دیابتی وجود داشته باشد. البته افرادی که دچار مشکل کم‌کاری تیروئید هستند نباید از این سبزیجات استفاده کنند.
همچنین دیابتی‌ها بهتر است به ازای هر واحد میوه‌ای که استفاده می‌کنند، یک واحد سبزیجات هم در کنار آن استفاده کنند تا قندخون آنها آهسته‌تر افزایش پیدا کند. به عنوان مثال اگر یک پرتقال یا نارنگی در یک میان وعده استفاده می‌شود، بهتر است در کنارش یک عدد هویج یا خیار هم قرار گیرد.
بدن افراد دیابتی، تشنه قندهای ساده
انسولینی‌ها یا بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ چه میان وعده‌هایی باید مصرف کنند؟
انسولینی‌ها می توانند در میان وعده خود از مغزها و کربوهیدرات‌های سبوسدار استفاده کنند. به عنوان مثال می‌توانند یک ساندویچ با نان تست سبوسدار «افرادی که مشکل دیابت دارند از نان تست بدون گلوتن» به صورت تست شده استفاده کنند. در این ساندویچ می‌توانند از یک قاشق مرباخوری کره بادام‌زمینی یا اگر احساس گرسنگی و ضعف بسیار شدیدی دارند، از مواد خوراکی پروتئینی مانند تخم‌مرغ آب‌پز با نان تست استفاده کنند تا از شدت ضعف آنها جلوگیری کند.
بدن افراد دیابتی به مصرف قندهای ساده مانند شیرینی و شکلات و بستنی بسیار تمایل دارد که ما اصلاً این مواد خوراکی را پیشنهاد نمی‌کنیم. زیرا استفاده از این قندها میزان اثرگذاری انسولین در بدن این دسته از بیماران دیابتی را کاهش داده و باعث می‌شود تا قندخون‌شان به خوبی کنترل نشود.
جوی دوسر+ شیرلاکتوز = یک میان وعده کامل
آیا افراد دیابتی می‌توانند در میان وعده خود از شیر استفاده کنند؟
یکی دیگر از موادغذایی که می‌تواند در برنامه غذایی افراد دیابتی قرار گیرد، ترکیب جوی دوسر به همراه کمی شیر بدون لاکتوز است. این میان وعده باعث می‌شود که بدن کالری زیادی دریافت نکرده و احساس ضعف و گرسنگی ناشی از افت قندخون کاهش یابد. دیابتی‌ها می‌توانند در این میان وعده کمی پودر دارچین هم اضافه کنند. زیرا دارچین در کاهش و کنترل سطح خون بدن مؤثر بوده و طعم بسیار خوبی به غذا می‌دهد. مورد دیگری که برای کنترل ضعف در بیماران دیابتی وجود دارد مصرف مغزها است.
مصرف مغزها چه فوایدی برای بیماران دیابتی دارد؟
مغزها منبع بسیار خوب پروتئین، فیبر و چربی‌های مفیدی هستند می‌تواند از احساس ضعف و گرسنگی این بیماران جلوگیری کرده و احساس سیری در بدن ایجاد کنند. به عنوان مثال مصرف ۱۰ عدد بادام یا پسته در یکی از میان وعده روزانه افراد دیابتی بسیار مناسب است. اگر این افراد می‌خواهند در یکی از میان وعده‌های خود میوه مصرف کنند، می‌توانند از کمی مغزیجات در این میان وعده کمک گیرند.
مصرف مغزها به اندازه مجاز و مناسب برای افراد دیابتی بسیار مفید است. زیرا حجم مناسبی از پروتئین را به بدن این افراد می‌رساند و دارای املاح و مواد معدنی بسیاری است که موجب تقویت قوای جسمانی دیابتی‌ها می‌شود.
البته باید توجه کرد که مقدار مجاز مصرف این مغزها در افراد مختلف با توجه به وزن، سن و شرایط جسمانی متفاوت است و می‌توان میزان مصرف آن را بامشورت پزشک معین کرد.
خانم دکتر! یکی از چالش‌هایی که افراد دیابتی با آن مواجه هستند این است که در صورت نیاز به مصرف شکر یا قندهای ساده، چه کاری انجام دهند یا چه مواد خوراکی را مصرف کنند؟
انواع و اقسام شیرین‌کننده‌های مصنوعی در بازاروجود دارد اما باید بررسی کرد که کدام یک از این قندهای مصنوعی بهتر و دارای عوارض کمتری است؟ قند استویا که از گیاهی به همین نام گرفته شده، نوعی قند مصنوعی است که جذب بسیار کمی دارد و افراد دیابتی با خیال راحت می‌توانند از آن استفاده کنند.
همچنین ساشه‌های این شیرین کننده هم وجود دارد که افراد برای درست کردن شربت یا شیرین کردن چایی می‌توانند از آن بهره گیرند.
